İşgücü Piyasasına Yönelik Centilmenlik Anlaşmaları Sebebiyle 32 Şirkete Soruşturma Açıldı

Rekabet Kurulu (“Kurul”) tarafından 20.04.2021 tarihinde aralarında Yemek Sepeti, Çiçek Sepeti, Getir, Migros, NTV ve Trendyol’un da bulunduğu 32 şirket hakkında işgücü piyasasında rekabeti olumsuz etkileyebilecek nitelikteki centilmenlik anlaşmaları sebebi ile soruşturma başlatıldığı açıklandı . Kurul, şirket çalışanının başka bir şirkette çalışmasına engel olabilecek nitelikte olan centilmenlik anlaşmalarının, işgücünün değerini bulamamasına ve emeğin karşılığının alınamamasına sebep olabileceğinden hareketle, 32 şirketin bu tür centilmenlik anlaşmaları ile işgücü pazarındaki rekabeti kısıtlayıp kısıtlamadıklarını tespit etmek üzere bir soruşturma yürütecektir. Bu yazımız ile iş sözleşmeleri açısından rekabet yasağını ve centilmenlik anlaşmalarını inceleyeceğiz. 

Centilmenlik Anlaşması

Türk hukukunda centilmenlik anlaşması “tarafları hukukî yükümlülük altına sokmayan, tarafların ahlâkî anlamda taahhüt altına girdikleri ve sadece karşılıklı “şeref sözü”ne dayanan ilişkiler” olarak tanımlanmıştır² .

Rekabet hukukunda centilmenlik anlaşmaları sıkça değerlendirilmekte olup, Kurul tarafından bazı centilmenlik anlaşmaları rekabeti sınırlamaları sebebiyle geçersiz sayılabilmektedir. Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanun’un (“RKHK”) 4. Maddesine göre “Belirli bir mal veya hizmet piyasasında doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmalar, uyumlu eylemler ve teşebbüs birliklerinin bu tür karar ve eylemleri hukuka aykırı ve yasaktır”. 

Kurul, soruşturma kararı ile beraber işgücü piyasasının da RKHK kapsamında rekabetin korunması gereken bir piyasa olduğunu teyit etmiştir. 

Kurul’un Centilmenlik Anlaşmasına İlişkin Kararları

Çalışanın başka bir şirkette çalışmasına engel olacak nitelikteki centilmenlik anlaşmaları Kurul tarafından incelenmekte olup Kurul daha önce verdiği kararlarda bazı teşebbüslerin RKHK’yı ihlal ettiklerine ve ihlale yol açan bu anlaşmalara son vermeleri gerektiğine karar vermiştir.

Kurul 03.03.2011 tarihli ve 11-12/226-76 tarihli kararında³ Türkiye Özel Okullar Birliği Derneği’nin okullar arasında öğretmen transferi konusunda benimsediği etik ilkeleri RKHK’nın 4. Maddeye aykırı bir centilmenlik anlaşması olarak değerlendirmiştir. 

Centilmenlik anlaşmaları ile şirketlerin haksız rekabet yoluyla birbirlerine zarar vermemeyi ilke edindikleri düşünülse de, Kurul, ilgili kararlarında centilmenlik anlaşmalarını hukuka aykırı olarak değerlendirmektedir.

Rekabet Kurumu’nun Konuya İlişkin Açıklamaları

32 şirkete başlatılan soruşturma sonrası konuya ilişkin Rekabet Kurumu Başkanı Birol Küle tarafından açıklama yapıldı. Birol Küle açıklamasında, centilmenlik anlaşmaları ile yapılan işin niteliğinin geliştirilmesine engel olunduğunu ve ekonomik büyümeye zarar verildiğini değerlendirmiştir. Bu anlaşmalar ile aynı zamanda çalışanların emeğinin karşılığını almamasına ve düşük ücretlerin çalışanların refahının azalmasına sebebiyet verdiğini açıklamıştır.

Yapılacak incelemeler neticesinde Kurul bir ihlal tespiti halinde şirketlere yıllık gayri safi gelirlerinin yüzde onuna kadar idari para cezası verebilir.

İş Sözleşmelerinde Rekabete Engel Hükümler

Türk Borçlar Kanunu’nda (“TBK”) iş sözleşmelerinde işçinin, iş sözleşmesinin sonra ermesinden sonra işverenle rekabet etmemeyi, kendi hesabına veya rakip bir işverene bağlı çalışmamayı kabul etmesinin üstlenebileceği hükmedilmiştir. Fakat TBK’nın ilerleyen maddelerinde bu rekabet yasağının, işçinin ekonomik geleceğini hakkaniyete aykırı olarak tehlikeye düşürecek biçimde ağırlaştırılamayacağı ve 2 yılı aşamayacağı düzenlenmiştir.

Yargıtay’ın güncel kararlarında da çalışanların çalışma hürriyetlerinin engellenmesi Anayasa’ya aykırı olarak değerlendirilmiştir. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 03.06.2020 tarihli, 2019/4506 E. ve 2020/2595 K. sayılı kararında “Anayasa'nın 48.maddesinde güvence altına alınan işçinin dilediği alanda çalışma ve sözleşme özgürlüğü ile hayatını kazanması yanında, yine Anayasa'nın 5. ve 17.maddeleri ile öngörülmüş olan maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkı, çalışma ve sözleşme özgürlüğünün anayasal hak niteliği taşıması nedeniyle, bu hakkı sınırlayan yasa kurallarıyla rekabet yasağına ilişkin sözleşme hükümlerinin dar yorumlanması gerektiği” hükmedilmiştir.

Sonuç 

Gerek centilmenlik anlaşmalarından gerekse işçi işveren arasında akdedilen rekabet yasağı sözleşmelerinden işgücü pazarı ve ekonominin büyümesi olumsuz etkilenebilmektedir. Bu durum aynı zamanda Anayasa ile güvence altına alınan çalışma ve sözleşme hürriyetini de ihlal etmektedir. Kurul’un ilgili soruşturma kapsamındaki kararı bu açıdan önem teşkil edecektir. 

[1] https://www.rekabet.gov.tr/tr/Guncel/isgucu-piyasasina-yonelik-centilmenlik-a-d8bc3379bea1eb11812e00505694b4c6

[2] Kocayusufpaşaoğlu, Borçlar Hukuku Dersleri, 1. Fasikül, İstanbul 1995

[3] https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=7557b1b6-700b-4ffc-858b-bc832991cadd