Derneklerin Denetiminde Yasal Dayanak ve Kapsam

Dernekler Kanunu’na tabi kuruluşlar olan; dernekler, uluslararası sivil toplum kuruluşlarının temsilcilikleri, doğrudan faaliyet ofisleri ile şubeleri, İçişleri Bakanlığı Dernekler Denetçileri tarafından denetlenebilir. Bu yazımızda, bu tür denetimlere ilişkin temel hususlara değineceğiz ve uygulanabilir olan başkaca denetimlerden kısaca bahsedeceğiz.

Yasal Dayanak

Dernekler Kanunu’na tabi kuruluşlar, Dernekler Kanunu ve ikincil mevzuatta yer alan hükümlere uygun olarak denetlenir. Dernek denetimleri, İçişleri Bakanlığı Dernekler Denetçileri Yönetmeliği, İçişleri Bakanlığı Dernekler Denetçileri Görev ve Çalışma Yönergesi ve bunlara ilişkin genelgeler ile detaylı olarak düzenlenmektedir. Bunlarla birlikte İçişleri Bakanlığı Dernekler Denetçileri Rehberi dernek denetiminin nasıl yürütüleceğine dair önemli bir kaynaktır. Bunlar halka açık kaynaklar olup, güncel nüshalarına her zaman internet üzerinden ulaşılabilir.

Denetimin Kapsamı

Denetimin amacı, ilgili kuruluşların tüzük veya ana statülerinde belirttikleri amaçlara uygun faaliyet gösterip göstermediklerini ve faaliyetlerinin genel olarak mevzuata uygunluğunu tespit etmektir. Temel amaç Dernekler Kanunu ve ilgili mevzuata uygunluğun denetlenmesi olsa da denetçilerin görev kapsamına vergi ve sosyal güvenlik konuları gibi birçok farklı mevzuat dahildir. Örneğin ilgili denetim mevzuatı, Türk Ceza Kanunu ile terörle mücadele mevzuatı kapsamında terörizm finansmanı ve kara para aklama gibi konuların denetim kapsamında dikkate alınması gerektiğini öngörmektedir.

Denetimin Başlaması

Denetim yapılacak kuruluş, en az 24 saat önceden denetim ile ilgili haberdar edilmelidir. Denetim haberinin yazılı olarak yapılması gerekir. Genel olarak, resmi yazışma usullerin uzun sürmesi nedeniyle birçok kuruluş 24 saatten daha uzun süre önce bilgilendirilmektedir. İlgili yazının, denetim kapsamı konusunda bilgi içermesi beklenir.

Denetim ile ilgili haberdar edilen derneğin, hazırlık çalışmalarına başlaması, talep edilebilecek evrakları toparlaması ve eksiklikler varsa tamamlaması uygun olacaktır.  Bu konudaki yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.

Denetçilerin Yetkisi

Denetçiler, denetim kapsamında gerekli gördükleri defter, evrak ve belgeleri isteyebilir. Burada temel olarak incelenen evraklar, derneklerin tutması zorunlu olan defterler, zorunlu bildirimler, yetki belgeleri ile derneğin gelir ve gider durumunu gösteren belgelerdir. Ancak denetçiler, gerekli gördükleri başka belgeleri de inceleyebilirler. Denetçiler, denetim sonunda incelediklerini belgelerin onaylı örneklerini veya asıllarını alabilirler.

Belge incelemeye ek olarak denetçiler kasa, depo ve ambarları inceleme, sayım yapma ve gerektiğinde kasa veya başka alanları mühürleme yetkilerine sahiptir. Denetçiler, denetim ile ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşları, tüzel kişiler ve bireylerden bilgi ve belge isteme yetkisine sahiptir.

Denetim Sırasında Denetçilere Yardımcı Olma Yükümlülüğü

Denetim sırasında denetçiler tarafından istenecek her türlü belge ve kayıtların, dernek yetkilileri tarafından gösterilmesi veya verilmesi; yönetim yerleri, müesseseler ve eklentilerine girme isteğinin yerine getirilmesi zorunludur. Bu hükme aykırı hareket eden yönetim kurulu üyeleri, temsilciler veya başkaca kişiler 3 aya kadar hapis veya adli para cezası ile yargılanabilir. Bu nedenle denetim sırasında denetçiler tarafından talep edilen belgelere, bilgilere ve talep edilen alanlara erişim sağlanması oldukça önemlidir.

Denetim Sonucu

Denetim sonucunda denetçiler tarafından bir rapor oluşturulur. Denetim raporunda yer alan bulgulara göre rapor, Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü içerisindeki ilgili birimlere yönlendirilir. Buna ek olarak

• kuruluşun faaliyetinin sona erdirilmesini gerektirecek biri durum tespit edilirse bu durum derhal valiliğe
• suç teşkil eden bir durum tespit edilmesi halinde ise Cumhuriyet Başsavcılığına

bildirilir.

Denetim sonuç raporu, denetime alınan kuruluş ile de paylaşılır. Buradaki amaç, denetim sonucunda ortaya çıkan ihlaller ve öneriler hakkında kuruluşun bilgilendirilmesidir. Daha sonra yapılacak olan denetimlerde, denetim raporlarında yer alan önerilerin yerine getirip getirilmediği dikkate alınacağı için bu raporlar önem arz etmektedir.

Diğer Denetimler

Genel olarak sivil toplum kuruluşlarının tabi olacağı denetimler İçişleri Bakanlığı Dernekler Denetçileri tarafından, Dernekler Kanunu kapsamında gerçekleştirilir. Ancak ilgili kuruluşlar, Sosyal Güvenlik Kurumu, Türkiye İş Kurumu, Gelir İdaresi Başkanlığı, Kişisel Verileri Koruma Kurumu veya denetim yetkisi bulunan başka kurumların denetçileri tarafından da denetlenebilir. Bu denetimler birlikte yapabilecekleri gibi ayrı ayrı da gerçekleştirebilirler.