COVID-19 Düzenlemeleri Kapsamında Çek Süreleri ve Çeklerin Karşılıksız Çıkması

Korona virüs salgın hastalığı (COVID-19) nedeniyle birçok işletme faaliyetlerini durdurmuş veya yavaşlatmıştır. Nakit akışının yavaşlaması ile beraber ekonomik önlem teşkil edecek bir dizi düzenleme yasallaştırılmıştır. Bu düzenlemeler ile beraber, Türkiye ticaret döngüsünde önemli bir yeri olan çeklerin ibraz süreleri veyahut karşılıksız kalması durumunda sonuçların ne olacağı önemli tartışma konusu olmuştur.

Bu nedenle, yeni düzenlemeler ışığında çekin ibraz süreleri, karşılıksız kalması durumu ve bankaların uygulamaları konularını kısaca ele alacağız.
 

İbraz Nedir ve Çek İbrazı Neyi Etkiler?

Çekin ödemesini almak için bankaya veya takas odasına sunulmasına ibraz denir. Çeklerin ibrazı için belli süreler öngörülmüştür, bu süreler;

• Çek düzenleme yeri olan şehirde ödenecekse “10 gün”;

• Çek düzenleme yeri olan şehirden başka bir şehirde fakat aynı kıtada ödenecekse “1 ay”; ve,

• Ayrı kıtalarda çekilip ödenecek olan çeklerde ibraz süresi “3 ay”dır.

Olağan durumlarda çek, üzerinde belirtilen keşide tarihini izleyen ibraz süresi içerisinde ibraz edilir. İbraz süresinde çekin karşılığının bulunması zorunludur. Süresi içinde ibraz edilen çekin karşılığı bulunmaz ise çek karşılıksız olarak yazılır.
 

İbraz Sürelerinin Durması Çekin Karşılıksız Yazılmasını Etkiler Mi?

26 Mart 2020 tarihinde çıkarılan 7226 sayılı torba yasa, ibraz ve zamanaşımı sürelerinin, hak düşürücü süreler dâhil olmak üzere bir hakkın doğumu, kullanımı veya sona ermesine ilişkin tüm sürelerin 13 Mart 2020 tarihinden 30 Nisan 2020 tarihine kadar durdurulacağını öngörmektedir.

İlgili yasa, hükmünde yer alan ibraz sürelerinin çekin ibrazını kapsayıp kapsamadığı konusunda açık bir düzenleme yoktur. Ancak, ibraz ibaresine açıkça yer verilmiş olması nedeniyle bu hükmün çek ibraz süreleri için de geçerli olduğu yorumlanmaktadır.

İlgili yasa hükmünün çekler için uygulanabilir olacağı kabul edilirse, 13 Mart 2020 tarihinden 30 Nisan 2020 tarihine kadar çeklerin ibraz edilmemesi gerektiği ve dolayısıyla karşılığının bulunması gerekmediği sonucuna varılacaktır. Bu sonuç, özellikle:

• Çeki keşide eden kişiler üzerinde karşılıksız çekin doğurduğu sorumluluk, ve

• bankalar ile takas odalarının ibraz edilen çekler üzerinde karşılıksız çek işlemleri yapması durumunda bu işlemlerden doğabilecek zararlar hakkındaki tazminat sorumluluklarının, belirlenmesi açısından önemlidir.

Bunu belirtmiş olmakla beraber, söz konusu kanuni düzenlemenin çekte ibraz süresini etkilemeyeceğine ilişkin karşıt yorumların da bulunduğunu ve henüz buna ilişkin bir yargı kararı veyahut açıklama da bulunmadığını belirtmek gerekir. İbraz süreleri düzenlemesinin çeklerin üzerinde nasıl bir etki doğurduğu hususunda ileride verilecek olan yargı kararları belirleyici olacaktır.
 

Bankaların Güncel Uygulaması

İbraz sürelerine ilişkin düzenlemeye rağmen uygulamada ilgili kurumlar tarafından çek ibrazları kabul edilmektedir. İbraz edilen ve karşılığı bulunmayan çekler bakımından bankaların farklı uygulamalar gerçekleştirdikleri görülmektedir.

Çeşitli bankalar, çeke karşılıksız olduğuna ilişkin şerh düşerken, bazı bankalar mücbir sebep şerhi düşmektedirler. Karşılıksız yazılan çekin Merkez Bankası’na bildirilirken mücbir sebep olarak bildirilmesi de görülen bir başka uygulamadır. Bu hususlarda bankalar arasında uygulama birliği olmadığı gözlemlenmektedir.
 

Bankaların Ne Yapması Gerekir? Sorumlulukları Nedir?

Yapılan kanuni düzenleme neticesinde ibraz sürelerinin durdurulması karşısında, çek alacaklısının muhatap bankaya gittiğinde çeki ibraz edememesi, bankaların ibrazı kabul etmemesi gerekir. Bankaların ibraz süresi durmuşken hala çekleri almaları ve karşılıksız işlemi yapmaları, ilerleyen süreçte hak kaybına uğrayan çek borçlularının bankalardan uğradıkları zararı talep etmelerinin önünü açabilir.
 

Sonuç

İlgili torba yasada yer alan ibraza ilişkin düzenlemelere rağmen bankalar çek ibrazını kabul etmektedir. İlgili düzenlemelerin çek özelinde uygulanabilir olması konusu hukuk çevrelerinde ve uygulayıcılar arasında farklı yorumlara neden olmuştur.

İçerik: Av. H. Şafak Varol